19 Μαίου : Γενοκτονία των Ποντίων

Η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού έχει ως επίσημη αφετηρία την ίδρυση της Σινώπης στα Βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας από Ίωνες ναυτικούς περίπου το 800 π.Χ. Από την Σινώπη ερευνητές ίδρυσαν άλλες πόλεις. Η κυριότερη αυτών των πόλεων ήταν η Τραπζούντα το 783 π.Χ.

Οι Έλληνες του Πόντου αναφέρονται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς.

Οι Πόντιοι ζούσαν σε εκείνη την περιοχή από την αρχαιότητα και ήταν αμιγώς ελληνική πριν την κατοχή της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ένας αρχαίος αστρονόμος καταγόταν από τον Πόντο: ο Ηρακλείδης ο Πόντιος.

Ανταλλαγή πληθυσμών
Το 1923 σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων και μέσα στη συμφωνία της συνθήκης περιλαμβανόταν και οι κάτοικοι του Πόντου (όπως και αυτοί της Μικράς Ασίας).

Ήθη και έθιμα
Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν από τον Πόντο. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα.
Πρόκειται για ελληνική διάλεκτο, η οποία θεωρείται ότι προέρχεται από την τοπική όψιμη ελληνιστική κοινή σε χώρο με ιωνικό υπόστρωμα. Το λεξιλόγιό της έχει επηρεαστεί από την Καππαδοκική και από γλώσσες του Καυκάσου.

Πόντος είναι μια ελληνική λέξη για τη θάλασσα.
Αναφέρεται στις ακτές του Εύξεινου Πόντου (η φιλική θάλασσα), στα λατινικά λέγετε, η Μαύρη Θάλασσα.
Ειδικότερα, ο Πόντος είναι μια αναφορά στις νοτιοανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας της Μικράς Ασίας.
Οι Ελληνικοί δεσμοί σε αυτήν την περιοχή επιστρέφουν στους προϊστορικούς χρόνους στις ημέρες Ιάσων και των Αργοναυτών στην αναζήτησή τους για το χρυσόμαλλο δέρας.
Οι φυλές των βουνών στον Καύκασο, για αιώνες, έχουν χρησιμοποιήσει τα δέρματα προβάτων, που τα τέντωναν στα ποτάμια, για να πιάσουν τους μικροσκοπικούς κόκκους του χρυσού.
Στους ιστορικούς χρόνους, η Σινώπη ήταν η πρώτη πόλη που ιδρύθηκε από τους αποίκους της Μιλήτου (μια από τις Ιόνιες πόλεις) το 785 π.Χ..
Αργότερα, οι άποικοι της Σινώπης ίδρυσαν την Τραπεζούντα το 756 π.Χ. και πολλές άλλες πόλεις συμπεριλαμβανομένων της Αμισσού (Σαμψούντα), Κοτύορας, Κερασούντας και Διόσκουρων (Σοχούμι, Γεωργία).
Οι Ελληνικές πόλεις ξεφύτρωσαν όλες γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα.
Μετά από τις εγκαταστάσεις της ακτής, η ενδοχώρα, επίσης, έγινε εντελώς Ελληνική, μια διαδικασία που ολοκληρώθηκε με την κατάκτηση της Μικράς Ασίας από τον Μέγα Αλέξανδρο προς το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ..
- Ο Διογένης (διάσημος για τις περιπλανήσεις του στους δρόμους της Αθήνας με το λυχνάρι του, που έψαχνε ένα τίμιο άτομο) ήταν από τη Σινώπη.
- Ο Στράβων, ο μεγάλος ιστορικός ο γεωγράφος, ήταν από την Αμάσεια.
- Στην Τραπεζούντα ο Ξενοφών και οι 10.000 στρατιώτες του βρήκαν ασφαλές λιμάνι το 400 π.Χ., μετά από την υποχώρησή τους, των δεκαοχτώ μηνών τους από τη Μεσοποταμία.
Μετά από το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στις 23 Ιουνίου το 323 π.Χ., οι στρατηγοί του άρχισαν να βλέπουν πέρα από την αυτοκρατορία που είχε δημιουργήσει.
- Ο Μιθριδάτης εκμεταλλεύτηκε αυτό το οικοδόμημα για να καθιερώσει τον Πόντο ως ανεξάρτητο βασίλειο το 301 π.Χ.. Κάτω από τη δυναστεία του Μιθριδάτη που ιδρύθηκε, ο Πόντος άκμασε ως μεγάλο εμπορικό και εκπαιδευτικό κέντρο.
- Ήταν στους ρωμαϊκούς χρόνους όταν ο απόστολος Ανδρέας, έφερε το χριστιανισμό στον Πόντο.
- Με το τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ο Πόντος έγινε μέρος της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και αργότερα έγινε γνωστός ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
- Όταν η Κωνσταντινούπολη έπεσε στους ιππότες της τέταρτης σταυροφορίας το 1204, ο Μέγας Αλέξιος ο Κομνηνός καθιέρωσε την Τραπεζούντα σαν ένα προμαχώνα του Ελληνισμού που διήρκεσε για 257 έτη.
- Το καθαιρεθέν βυζαντινό αυτοκρατορικό βασίλειο κινήθηκε προς τη Νίκαια και περίμενε την ευκαιρία να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, την οποία έκαναν το 1204 πρωτεύουσα του Βυζαντίου.
- Η δυναστεία του Αλέξιου που ιδρύθηκε (μεταξύ τους και οι Εμμανουήλ Α’ και Άννα Κομνηνή), ήταν μεγάλοι προστάτες των τεχνών και του εμπορίου για αιώνες.
- Το κέντρο του Ποντιακού Χριστιανισμού, το μοναστήρι Παναγία Σουμελά (η Κυρία υποστήριγμά μας), στα βουνά της περιοχής της Τραπεζούντας ιδρυόμενο το 386 μ.Χ., έφθασε στην αιχμή του κάτω από τη δυναστεία των Κομνηνών.
- Παρ’ όλες τις καταστροφές του μοναστηριού, παραμένει μια θέση του προσκυνήματος αφιερωμένη σε αυτή τη μέρα για χριστιανούς και μουσουλμάνους Πόντιους.
- Ο Βησσαρίων (1359 -1472), από τον Πόντο, όπως η οικογένεια των Υψηλάντηδων (που αιώνες αργότερα έγιναν κυβερνήτες των παραδουνάβιων επαρχιών και της Μολδαβίας),επίσκοπος Νικαίας, που έβλεπε την ένωση των ανατολικών και δυτικών εκκλησιών ως μόνη ελπίδα της παρεμπόδισης της πτώσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την παράδοσή της στους Τούρκους κατάφερε την ένωση των δύο εκκλησιών το 1437 και τη διάσωση του Βυζαντίου.
- Θεωρήθηκε δε, τόση μεγάλη επιτυχία αυτό, που μέχρι και ο Πάπας Πίος ο Β’ τον ανακήρυξε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως το 1439.
Πέθανε στη Ραβένα, της Ιταλίας το 1472.
- Οι Τούρκοι σελτζούκοι προσπάθησαν να εισβάλουν στον Πόντο, μετά από την «εκκαθάρισή» τους μέσω της περιοχής του Καύκασου, αλλά απωθήθηκαν αμέσως. (11ος αιώνας).
- Προχώρησαν στην Καππαδοκία και μετά από τη νίκη τους επί του βυζαντινού στρατού στη μάχη του Mantzikert καθιέρωσαν το σουλτανάτο στο Ικόνιο.
- Αυτή η νίκη, συν την ήττα του βυζαντινού στρατού στη Μυριοκέφαλο (Φιλαδέλφεια Μικράς Ασίας) το 1176 έδωσε τον ομαδικό έλεγχο των τούρκων του μεγαλύτερου μέρους της Ανατολίας.

Πόντος και Βυζάντιο
Ο Πόντος ήταν το τελευταίο κομμάτι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που έπεσε στους οθωμανούς τούρκους.
Από το Γενάρη του 1453 ως το Μάϊο του 1453 ο Μωάμεθ Β’ με συμμάχους Γερμανούς, Σέρβους, Ούγγρους και Βουλγάρους πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη επί 5 μήνες και έχοντας το πλεονέκτημα των ανθενωτικών Ελλήνων που ήδη είχαν δημιουργήσει εσωτερικά προβλήματα κατάφερε παρά τη σθεναρή αντίσταση των Ελληνικών δυνάμεων να εισβάλλει στην Πόλη.
Αυτή η κατάκτηση έγινε συμπεριλαμβανομένων σφαγών, μαζικών απαγωγών των αγοριών, καταστροφών εκκλησιών αρχοντικών και καθετί που είχε Ελληνικότητα.
Περισσότερο από τριάντα αιώνες της πολιτιστικής και πολιτικής ανάπτυξης βρίσκονται πίσω από τον Ποντιακό Ελληνισμό ως τη γενοκτονία που ξεκίνησε το 1914, και το ξεκίνημα της διασποράς.
Ο Ποντιακός Ελληνισμός είναι ένας ευδιάκριτος και μοναδικός κλάδος του Ελληνισμού.
Οι Πόντιοι διατηρούν μέχρι και σήμερα την Ελληνική διάλεκτο, τους λαϊκούς χορούς, τη μουσική, τη λογοτεχνία και το θέατρό τους τα έθιμα και τα ήθη τους.

Γλώσσα
Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις ομάδες ιδιωμάτων εντός τής διαλέκτου:
α) Οινουντιακά ιδιώματα (με αυξημένη νεοελληνική επίδραση)
β) Τραπεζουντιακά ιδιώματα (με μικρότερη νεοελληνική επίδραση)
γ) Χαλδιώτικα ιδιώματα (με αυξημένη ανατολική επίδραση).
Όσον αφορά στον θεμελιώδη διαχωρισμό των ελληνικών διαλέκτων με κριτήριο τον φωνηεντισμό (τη διατήρηση ή στένωση των άτονων φωνηέντων), η διάλεκτος δεν μπορεί να ενταχθεί καθ’ ολοκληρίαν σε μία από τις τρεις βασικές ομάδες ιδιωμάτων (βόρεια, ημιβόρεια, νότια), διότι τα Τραπεζουντιακά και Χαλδιώτικα έχουν ημιβόρειο φωνηεντισμό (χάνουν τα άτονα [i], [u], αλλά δεν παρουσιάζουν στένωση των ατόνων [e], [o]:
π.χ. κόρ’, πεγάδ’, γίν’νταν), ενώ τα Οινουντιακά διατηρούν αλώβητο (νότιο) φωνηεντισμό (π.χ. κόρη, πεγάδιν, γίνουνταν).

Χαρακτηριστικά γλώσσας
Η γεωγραφική και γλωσσική απομόνωση του Πόντου, οδήγησε στη διατήρηση αρκετών αρχαϊκών στοιχείων, όπως:
Η προφορά του η ως ε. Π.χ. πεγάδιν=πηγάδι, κεπία=κήποι, νύφε=νύφη, εμέτερον = ημέτερον.
Η χρήση ψιλών συμφώνων (κ,π,τ) αντί δασέων (χ,φ,θ), ένδειξη της Ιωνικής προέλευσης της διαλέκτου. Π.χ. ασπαλίζω=ασφαλίζω, σπίγγω=σφίγγω.
Η χρήση του Ιωνικής προέλευσης ‘κι<οὐκὶ=οὐχί, αντί για το νεοελληνικό δεν<οὐδέν.
Η διατήρηση πολλών αρχαϊκών στοιχείων στο τυπικό της γλώσσας, με χαρακτηριστικότερη την προστακτική των ρημάτων. Π.χ. γράψον=γράψε, άψον (του ρ. άφτω<ἀνάπτω)=άναψε, ποίσον (<ποίησον)=φτιάξε.
Η διατήρηση πολλών αρχαϊκών στοιχείων στο λεξιλόγιο. Π.χ. σεύτελον(<ιων. σεῦτλον)=τεύτλον, ξύγαλαν<οξύγαλαν=γιαούρτι.
Η διατήρηση του γένους ονομάτων. Π.χ. η τραγωδία=το τραγούδι.
Η απομόνωση αυτή επέδρασε και στη μη περαιτέρω εξέλιξη διάφορων γλωσσικών τύπων, οι οποίοι μετεξελίχθηκαν στα νεοελληνικά, και σε άλλες αλλαγές, όπως:
Η διατήρηση ασυνίζητων τύπων. π.χ. καρδία=καρδιά, λαλία=λαλιά, παιδία=παιδιά, ψωμία=ψωμιά, χωρίον=χωριό.
Αναπτύχθηκαν ακόμη φθόγγοι οι οποίοι δεν υπάρχουν στα νεοελληνικά, ενώ άλλαξε και η προφορά ορισμένων γραμμάτων, όπως:
Η συνίζηση των φωνηεντικών συμπλεγμάτων ια και εα, εξελίχθηκε στον φθόγγο ä, που προφέρεται ως φωνήεν μεταξύ του ε και του α. π.χ. όλä=όλα, οσπίτä=σπίτια, λεοντάρä=λιοντάρια, τραγωδ΄äνος=τραγουδιστής, κιφάλä=κεφάλια, θέλετ’ äτο<θέλετε ατό=θέλετε αυτό, το θέλετε, ομ΄äζω<ομοιάζω=μοιάζω.
Η συνίζηση του φωνηεντικού συμπλέγματος ιο, εξελίχθηκε στον φθόγγο ö, που προφέρεται ως φωνήεν μεταξύ του ε και ο. π.χ. τελ΄öνω=τελειώνω, ĥ΄öνιν=χιόνι.
Το γράμμα σ όταν ακολουθείται από κε ή κι προφέρεται ως š, δηλαδή ως παχύ σ.
π.χ. šκεπάζω, šκίζω, šκύλος.
Το γράμμα χ όταν ακολουθείται από ε ή ι προφέρεται ως ĥ, δηλαδή ως παχύ σ. Π.χ. ĥέρι, ĥαιρετώ, ĥίλä=χίλια.
Διαφορετική προφορά παρατηρείται και στα γράμματα:
ζ που προφέρεται ως ž, δηλαδή ως παχύ ζ. π.χ. χαλάžä=χαλάζια, žαγκώνω=σκουριάζω.
ξ που προφέρεται ως κ+š (παχύ σ). π.χ. κšύνω<εκĥύνω=χύνω.
ψ που προφέρεται ως π+š (παχύ σ). π.χ. πšη=ψυχή.